Blog

Nederland na Corona 9: De Transitie Motor

In een crisis, zeker een crisis met zulke aangrijpende en ingrijpende gevolgen als de corona-crisis, heeft de lange termijn vaak geen prioriteit. Toch is het juist nu zaak na te denken en ons uit te spreken over een samenleving en economie na corona. Daarom organiseren wij een reeks online gesprekken met elkaar. In deze blog kijkt Derk Loorbach vooruit naar ons negende gesprek. Praat je mee?
 
Lees Derks reflecties en vooruitblikken naar de verschillende gesprekken:
 

 
Wil je graag op de hoogte blijven van deze reeks gesprekken? Laat hier je gegevens achter.
 
We moeten de toekomst anders gaan organiseren. Wat mij de afgelopen weken opviel tijdens de reeks transitiegesprekken die wij organiseerden, maar ook in het bredere maatschappelijke debat, is de verwarring. Het blijkt voor veel mensen een openbaring dat transities ons inderdaad echt kunnen overkomen, dat alles met alles verbonden is, dat er structurele onzekerheden en ‘verwachte’ verrassingen zijn die we nooit kunnen voorspellen of controleren. Kortom: dat business as usual niet bestaat, dat verandering een constante is, dat dit soms met schokken en crises gepaard gaat en dat het een illusie was te verwachten dat alles ook op de langere termijn ongeveer zou blijven zoals het was. Die rationele positie die overwegend als normaal werd ervaren, blijkt nu plotseling vrij radicaal en achterhaald.
 
Radicaal is nu normaal
Voor transitieonderzoekers, maar ook voor talloze pioniers, ondernemers, ambtenaren en activisten die al jaren aan duurzaamheid, rechtvaardigheid, sociale economie, directe democratie, degrowth, circulariteit, duurzame energie, gezonde voedselsystemen, inclusief onderwijs, basisinkomen en noem maar op werken geldt het tegenovergestelde. Die blijken plotseling al jarenlang terecht te zoeken naar alternatieve richtingen, ontwikkelingsperspectieven en veerkrachtige praktijken. In de transitiegesprekken vonden veel van die mensen elkaar: vanuit de ministeries tot de lokale initiatieven, van de universiteiten tot de buurvrouw en van de werknemer in de export tot de sociale bakken en creatieveling. Overal zitten mensen die zich al jarenlang mentaal, met handen en met hart, inzetten om nieuwe toekomst te maken.
 
Een brug voor de toekomst
De uitdaging is nu om een brug te slaan tussen deze twee werelden. Aan de ene kant heb je de wereld van de instituties, structuren en mainstream waar men nu chaos voelt, houvast zoekt maar eigenlijk alleen kan teruggrijpen op wat we al kennen: een oud normaal dat niet meer is. Aan de andere kant heb je een gefragmenteerd, vaak onzichtbaar en niet centraal georganiseerd ecosysteem van mensen die overal kleine experimentele stapjes maken. De eerste houdt de sleutels in handen tot democratische, legitieme en maatschappelijke stabiliteit en besluitvorming. De andere heeft de sleutels tot transities naar lokaal maatwerk, inclusiviteit, duurzaamheid. De eerste vraagt #hoedan, de tweede zegt #zodan!
 
In de maatschappelijke transitieruimte die nu is ontstaan neemt de onzekerheid, de roep om controle en de weerstand tegen verandering toe. Maar het biedt ook de context om grote transformatieve stappen te zetten.
 
Transitiesturing
Dat vraagt wel om een nieuwe vorm van transitiesturing die helpt om de woelige dynamiek te kanaliseren in de juiste richting. Die gewenste veranderingen, gedrag en oplossingen op schaal helpt te komen en te normaliseren. Die de transitiebeweging van buiten (de samenleving) naar binnen (beleidsverandering) weet te brengen. Die helpt nieuwe mechanismen tot stand te brengen tussen overheid, markt en maatschappij. Die vanuit gewenste condities en randvoorwaarden voor toekomstige maatschappelijke systemen het proces van institutionalisering en transformatieve krachtenbundeling ondersteunt.
 
Dat vraagt een sturingsmechanisme op de grens tussen publiek, privaat en civiel. Een bundeling van transitiekrachten met mandaat, middelen en menskracht. Een nieuw institutioneel ontwerp dat vanuit transformatieve governance-competenties en -instrumenten de turbo op mogelijke en gewenste transities zet: de transitiemotor.
 

 
De transitiemotor
De transitiemotor is een sturingsmechanisme dat de brug moet gaan slaan tussen de maatschappelijke transitiekrachten en de formele, representatieve democratie. Die vanuit de brede maatschappelijke verkenningen de agenda, algemeen inzichten en lessen, noodzakelijke randvoorwaarden en ondersteuning ophaalt om deze te vertalen in formeel beleid, politieke besluitvorming en georganiseerde steun. Het moet een coöperatieve krachtenbundeling van op transitie gerichte ambtenaren, onderzoekers, ondernemers, burgers en instellingen worden.
 
Voorwaarde is dat alle deelnemers overtuigd zijn van de noodzaak tot transitie en richtinggevende principes voor een duurzame en gewenste transitie onderschrijven. Dat ze in de positie zijn de belangen en positie van hun afdeling, organisatie of gemeenschap ter vertolken en in te brengen. En dat ze co-creatief en met gezag kunnen werken. Dat impliceert een stevig mandaat, politiek en bestuurlijk, en beschikking over middelen en de mogelijkheid tot het organiseren van doorzettingsmacht.
 
Functies
Deze transitiemotor heeft in de kern vier functies:
 

  • Massa maken door positieve toekomsten die voor een groot deel nu al aanwezig zijn zichtbaar te maken. Door bijvoorbeeld via de transitiegesprekken de brede maatschappelijke verkenningen te organiseren en de handreiking met allerlei initiatieven en platforms verder door te ontwikkelen
  • Beleidsparticipatie organiseren door ondernemende ambtenaren aan mandaat en middelen te helpen, de competenties en instrumenten te laten ontwikkelen om mee samen aan transities te werken en de lessen en inzichten hieruit naar beleidsagendas te vertalen
  • Sociale diffusie ondersteunen door grootschalige gedragsverandering mogelijk te maken via structurele aanpassingen in infrastructuren, regels, ruimte en via andere vormen van maatschappelijke dialoog en inclusie, maar met maatschappelijk onderzoek en politiek debat
  • Institutionalisering en agendering door het inbrengen van de synthese uit de voorkant van maatschappelijke transities naar formele politieke besluitvorming op basis van het maatschappelijk draagvlak, aangetoonde maatschappelijke meerwaarde en praktisch bewijs ; van een ombuiging van rijksinvesteringen, het openbreken van lopende contracten of verplichtingen, het verschuiven van belastingen of het versneld afbouwen van samenwerkingsrelaties of onduurzame afhankelijkheden.

 
Van tussentijd naar ‘tussenheid’?
Vanuit onderzoek naar transities en sturing, maar ook vanuit alle transitiegesprekken en de ervaringen van allerlei transitieprojecten en -programma’s komt steevast het inzicht dat er een meer productieve en transformatieve manier moet zijn om maatschappelijk samen te werken aan transities. Een manier waarop het transformatief ondernemerschap van mensen dat massaal aanwezig is de structuren, instituties en gevestigde patronen helpt te bewegen.
 
Laten we de komende maanden gebruiken om met elkaar te verkennen hoe dat er uit kan zien en hoe die werelden te verbinden. Het mooie is dat in onze transitiegesprekken we als mensen met interesse en inzet voor transities naar een volhoudbare toekomst met elkaar in gesprek komen. Niet vanuit functie of positie maar als persoon. We nodigen dan ook iedereen, ook bestuurders en politiek verantwoordelijken, om mee te doen in een open gesprek over hoe we met elkaar deze brug voor de toekomst bouwen.
 
Hoe doe je mee? Hier vind je onze DIY-transitiekit. Hier vind je alle details van het negende #NederlandnaCorona-gesprek op vrijdag 15 mei 2020.  Hier lees je meer over de transitiemotor en het bijbehorende initiatief. Teken ook de petitie!
 
Laat hier je gegevens achter om op de hoogte te blijven van onze #NederlandnaCorona-activiteiten. En heb je vragen of wil je ons op de hoogte houden van jouw #NederlandnaCorona-gesprek? We horen graag van je op transitiegesprek@drift.eur.nl!
 


Date
May 13, 2020