De politiek weer van ons?

Daags voor de verkiezingen zet Flor Avelino haar gedachten over het huidige politieke debat op papier – en doet een oproep aan alle stemmers. 

Het woord ‘elite’ is een van de meest verwarrende concepten in het publieke debat. Of je nu een miljardair  bent, een leraar, een student, of een werkloze kunstenaar, of je nu veel geld hebt of heel weinig, of je nu mensen wilt uitbuiten of helpen, of je nu hoogopgeleid bent of niet, ongeacht of je oud of jong bent, socialist of kapitalist, er uit ziet als een hippie of een rechtse bal … je behoort blijkbaar tot ‘de elite’ zodra je niet op de PVV stemt of anderszins niet behoort tot een boze massa. De elite is nog nooit zo groot en incoherent geweest. Hetzelfde geldt voor de zogenaamde boze massa. Pogingen om dé PVV-stemmer te doorgronden (zoals door het initiatief kunnenwepraten.nl) laten de diversiteit onder PVV-stemmers zien, zowel qua mensen als beweegredenen. Na de schrik van Brexit en Trump, en in de aanloop naar onze eigen verkiezingen, worden we in velerlei media opgeroepen om ‘de verbinding te zoeken’, ‘het gesprek aan te gaan’ en ‘naar elkaar te luisteren’. Welnu, hierbij mijn persoonlijke hartenkreet.

Nederland weer van ons

De slogan ‘Nederland weer van ons’ doet mij wakker liggen. De gedachte om dingen ‘van ons’ te maken kan ik volgen – in de zin van zelf kunnen beschikken en meebeslissen over hoe onze leefomgeving er uit ziet, hoe ons geld besteed wordt, en in welke context onze kinderen opgroeien. In dat opzicht zou ik ook willen dat ‘de politiek meer van ons’ wordt: dichter bij de mens en haar behoeftes. Daarbij voel ik ook bezorgdheid (en wantrouwen) over mondiale bedrijfsbelangen, internationale verdragen en multinationaal winstbejag die ten koste gaan van mens, dier en leefomgeving. Ik denk dat iedereen verlangt naar zelfbeschikking en sociale verbinding, en dat we allemaal op onze eigen manier zoeken naar de balans tussen die twee. Vrijheid in verbondenheid.

“Als er iets is wat de afstand tussen mensen en politiek vergroot, dan is het wel de politieke obsessie met de natiestaat, en bovenal, de daaruit voortkomende belangenstrijd tussen landen.”

Wat ik niet begrijp is hoe ‘Nederland weer van ons’ daarbij gaat helpen. Er valt van alles te bedenken over wat ‘Nederland’ precies is en wie ‘wij’ (niet) zijn. En wanneer was Nederland dan van ‘ons’? Nederland in haar huidige vorm bestaat sinds 1830. Het idee van de natiestaat zoals wij die nu kennen is überhaupt pas in de 19e eeuw geboren. Voor die tijd lag de politieke identiteit van mensen op andere niveaus: van stammen en dorpen tot aan rijkssteden, vrijsteden, hertogdommen en graafschappen, prinsdommen, (aarts)bisdommen, koninkrijken en keizerrijken. Volgens een meerderheid van geschiedkundigen is nationalisme geen natuurlijk fenomeen maar een modernistisch construct. Een construct dat nuttig was, voor het ontwikkelen van burgerschap en grondwetten, maar dat ook heeft bijgedragen aan (wereld)oorlogen in de 20e eeuw.

Als er iets is wat de afstand tussen mensen en politiek vergroot, dan is het wel de politieke obsessie met de natiestaat, en bovenal, de daaruit voortkomende belangenstrijd tussen landen. Anti-Europese bewegingen doen alsof een terugkeer naar het nationalisme gaat helpen tegen ondemocratische internationale instanties. Één van de grootste ondemocratische problemen van de Europese Unie is echter juist een raad van nationale ministers die achter gesloten deuren besluiten neemt, zonder dat burgers of verkozen parlementariërs daar echt inzicht in hebben.
Burgerinitiatieven en Transnationale Verbinding

Veel ouder dan nationale grenzen is de behoefte van de mens om zich te organiseren, collectieve actie te ondernemen en aansluiting te zoeken bij een groter geheel. Er zijn periodes dat die behoefte zich krachtiger manifesteert dan anders. Historicus Tine de Moor (2013) spreekt over drie golven van instituties voor collectieve actie in de afgelopen 1000 jaar. De eerste golf betreft de opkomst van bijvoorbeeld koopmansgilden, ambachtsgilden en waterschappen in de middeleeuwen. De opkomst van waarborgfondsen, coöperaties en vakverenigingen in de 19e eeuw vormde een tweede golf van collectieve actie. Momenteel lijken wij ons midden in een derde golf te bevinden, met een recente heropleving van burgerinitiatieven en collectieve actie op lokaal niveau.

Neem het voorbeeld van lokale energieopwekking in coöperatieve verenigingen, waarbij de consument ook producent is, en dus van twee kanten meebeslist en de voordelen plukt. Of participatief budgetteren, waarbij burgers direct mee beslissen over de begroting in hun (deel)gemeente. Zo zijn er tientallen, honderden, zo niet duizenden voorbeelden van dit soort initiatieven, opgezet door burgers die denken: “We doen het zelf wel”. Deze initiatieven zijn lokaal ingebed, op het niveau van een (deel)gemeente of als burgercollectief. Tegelijkertijd zijn ze vaak ook regionaal en mondiaal met elkaar verbonden in transnationale netwerken (zoals in de voorbeelden hier). In die netwerken wisselt men ideeën en praktische ervaringen uit. Deze transnationale netwerken, waarin burgers over de landsgrenzen verbinding met elkaar zoeken, zijn heel anders dan internationale verdragen tussen staten en multinationale bedrijven. Deze netwerken zetten zich in voor alternatieve transnationale solidariteit tussen burgers en gemeenschappen, en roepen zowel nationale als internationale instanties op om democratischer, inclusiever en rechtvaardiger te zijn. Ze werken zo op hun eigen manier en vanuit hun directe leefomgeving aan vrijheid in verbondenheid.

Niet Normaal Doen

Het breekt mijn hart om te zien hoe dit soort wezenlijke initiatieven die oprecht antwoord geven aan lokale behoeftes, worden afgedaan als iets van en voor ‘de elite’. Dit terwijl deze bewegingen er juist voor vechten om onze steden, wijken, straten en grondstoffen minder elitair en meer van iedereen te maken. Zij doen dat veel pragmatischer en geloofwaardiger dan een politieke partij “voor de vrijheid” die de verkiezingen domineert met een verkiezingsprogramma van een A4-tje, waarvan 1 van in totaal 11 standpunten luidt: “Geen geld meer naar ontwikkelingshulp, windmolens, kunst, innovatie, omroep enz.” Geen geld meer naar de publieke omroep betekent nog minder informatie en nog minder transparantie voor alle burgers. Geen geld naar ontwikkelingshulp betekent dat de problemen elders in de wereld verergeren en daarmee ook de migratiestromen groter worden. Niet investeren in hernieuwbare energie betekent dat we voor onze energie nog meer afhankelijk worden van internationale verdragen en instabiele regio’s. Dit alles leidt juist tot minder vrijheid, om maar niet te spreken over de schade aan onze onderlinge verbondenheid.

“Het breekt mijn hart om te zien hoe dit soort wezenlijke initiatieven die oprecht antwoord geven aan lokale behoeftes, worden afgedaan als iets van en voor ‘de elite’.”

Alsof dit alles nog niet verwarrend en misleidend genoeg was, beantwoordt onze minister-president de maatschappelijke onrust met een oproep om ‘normaal te doen’. En wat is dan ‘normaal’ in Nederland? Het volkslied wel of niet kennen, belasting betalen of ontwijken, andere landen exploiteren of doneren aan goede doelen, koekhappen of rijsttafels, smartlappen of technofeesten, homoparades of zwarte kousen, bier of xtc-pillen, patatje oorlog of kapsalon, parttime huisvrouwen of werkende carrièredames, een hele week carnaval vieren of calvinistisch bezuinigen, Zwarte Piet of politieke correctheid? Voor elk van die dingen zijn er tientallen duizenden Nederlanders die vinden dat ze ‘normaal’ zijn of zelfs typisch Nederlands. Ik ken niemand die ze allemaal normaal vindt.

Daar zitten we dan met een massale elite en een onbekende boze massa, die allemaal normaal en Nederlands moeten doen, zonder dat iemand weet wat dat precies betekent. Ik hoop met elke vezel in mijn lijf dat we aanstaande woensdag massaal NIET normaal doen door een politieke keuze te maken die niet in de lijn der verwachting ligt. Niet een partij met misleidende tweestrijd en pseudotegenstellingen de grootste, maar een partij die de tegenstellingen voorbij gaat en de politiek weer van iedereen maakt.

Date
March 13, 2017