Waar vuur is, is rook: Amsterdamse warmtenetten in tijden van verduurzaming.

De energietransitie is een proces waarin de opbouw van een nieuw systeem gepaard gaat aan de afbraak van het oude. Dit leidt tot spanning en conflict. Gevestigde partijen kunnen hun belangen beter verdedigen, naarmate de publieke opinie op afstand staat. Dit is mogelijk wanneer publiek, media en bestuurders de energietransitie vooral als een complex technisch probleem ervaren. In deze context analyseert dit rapport van Matthijs Hisschemöller het beleid van de gemeente Amsterdam rond de vaststelling van twee warmteplannen.
 
Een warmteplan is volgens het Bouwbesluit 2012 vereist om aansluitplicht op het warmtenet te regelen, maar ontheffing op de aansluitplicht wordt verleend wanneer een bouwer of bewoner de voorkeur geeft aan een andere warmteoplossing die qua duurzaamheid tenminste gelijkwaardig is aan het warmtenet. Het Bouwbesluit 2012 regelt hoe dit moet worden vastgesteld.
 
Bij de behandeling van warmteplan Amstelkwartier (2017) sprak de Amsterdamse gemeenteraad uit dat voor goed geïsoleerde nieuwbouw voortaan duurzame lage-temperatuuroplossingen de voorkeur hebben boven een hoge-temperatuurwarmtenet waarvoor aardgas wordt verbrand. Het college van B&W worstelde nu met een dilemma: enerzijds moest het college in het volgende warmteplan, voor Sluisbuurt (2018), de raad tegemoetkomen, anderzijds voorzag de overeenkomst met Westpoort Warmte (Nuon) in een systeem gebaseerd op aanvoer van hoge temperatuur. Het college verdedigt tegenover de raad het standpunt dat een systeem gebaseerd op hoge temperatuur tot minder CO₂-emissies leidt dan een systeem op lage temperatuur (met zonnepanelen). Dit komt doordat, naar de mening van het college, zonnepanelen niet meetellen bij de bepaling van de gelijkwaardigheid van een duurzaam alternatief voor het warmtenet.
 
Duurzaamheidsmythes
Het uitsluiten van zonne-energie staat haaks op het Bouwbesluit 2012. Voor 2017 was hiervan in Amsterdam geen sprake. Het college meent in 2017 evenwel beleidsvrijheid te hebben om via een eigen rekenmethode beperkingen op te leggen aan gelijkwaardige alternatieven. Naast de wettelijke aansluitplicht gebruikt de gemeente nu twee buitenwettelijke constructies om het warmtenet tegen duurzame concurrenten te beschermen: (1) de concessies aan Nuon en Westpoort Warmte zijn onderhands verleend, wat niet mag volgens de aanbestedingsregels en (2) het uitsluiten van zonnepanelen, wat in strijd is met het Bouwbesluit. Twee mythes over duurzaamheid gaan in het stadhuis een eigen leven leiden: ten eerste geldt aardgas als duurzamer dan zon, ten tweede is er de beleidsvrijheid om zonnepanelen uit te sluiten.
 
De gemeente geeft toe hierover met Nuon te hebben onderhandeld. Ook dit is wettelijk niet toegestaan. Nuon beslist nu in feite mee wie ontheffing kan krijgen op de aansluitplicht. Naar blijkt hebben beide partijen al in 2011 afgesproken om de gelijkwaardigheidsbepaling in het Bouwbesluit 2012 het hoofd te bieden.
 
Terwijl de inbreng van Nuon in sterke mate het beleid inzake gelijkwaardigheid bepaalde, is de gemeenteraad hier volledig buiten gehouden. Het beleid inzake de gelijkwaardigheid is op ambtelijk niveau gemaakt (2016). De raad is niet geïnformeerd, misleid en raadsvragen werden niet beantwoord. Een adres aan de gemeenteraad van bewonersinitiatieven werd beantwoord door de verantwoordelijke wethouder en niet door de gemeenteraad.
 
Newspeak
Wanneer mythes voor waar worden aangenomen en een eigen leven gaan leiden, ontstaat Newspeak, een taal waarin breed gedeelde begrippen een nieuwe betekenis krijgen zonder dat betrokkenen zich hiervan bewust zijn. In de Amsterdamse Newspeak wordt duurzaamheid geassocieerd met hoge temperaturen en de CO₂-doelstellingen zouden beter te realiseren zijn met aardgas en het op grote schaal verbranden van geïmporteerd hout dan met warmte en stroom van de zon. Amsterdam sluit hiermee aan bij de toekomstvisie van Nuon die er op gericht is het hoge-temperatuurnet voor de toekomst sterk uit te breiden en te verduurzamen. Deze strategie is afhankelijk van de uitsluiting van duurzame stroom als concurrent. Maar dan nóg is de grootste zekerheid de beschikbaarheid van aardgas. Een sterke uitbreiding van hoge-temperatuurnetten in Nederland betekent daarom dat de doelstelling, klimaatneutraal in 2050, niet gehaald kan worden..
 
De analyse in dit rapport leidt tot twee centrale conclusies:
 

• De gemeente Amsterdam is er onvoldoende in geslaagd om haar publieke taken en private belangen te scheiden. Hierdoor heeft de gemeente een probleem met de bestuurlijke integriteit en handelt in strijd met de wet.
• Als Amsterdam het ingezette beleid voortzet en naar andere gemeenten exporteert, dan bestaan er serieuze risico’s voor de Nederlandse klimaatdoelen voor de gebouwde omgeving in 2050.

 
De slotbeschouwing plaatst ook vraagtekens bij de opvatting dat warmtenetten leiden tot lagere energielasten dan meer duurzame oplossingen. Gepleit wordt voor onafhankelijk onderzoek naar de energielasten van klanten van de stadswarmtevoorziening.
 
Meer lezen.
Download hier het volledige rapport ‘Waar vuur is, is rook. Amsterdamse warmtenetten in tijden van verduurzaming.’ van Matthijs Hisschemöller (2019).
 
Dit rapport is geschreven ter ondersteuning van de campagne en de juridische procedure die Amsterdam Fossielvrij heeft aangespannen voor vernietiging van het warmteplan Sluisbuurt
 
Het rapport is een vervolg op de publicatie ‘Het moet niet te avontuurlijk worden’; een onderzoek naar de institutionele barrières voor een wijkgebonden warmtevoorziening in Amsterdam’ van Ilonka Marselis en Matthijs Hisschemöller (2018) in het kader van het ABC-project (Amsterdam Bouwt de Coalitie).
 
Het onderzoek waarop deze studie is gebaseerd is mede mogelijk gemaakt door het NWO-programma URSES+ (Uncertainty Reduction Smart Energy Systems).

Date
October 2, 2019