De energietransitie: van onvermijdelijk naar gewenst.

Ik moet deze dagen regelmatig terugdenken aan de eerste jaren van het transitieonderzoek en hoe ik me toen enigszins naïef stortte op het ontwikkelen van transitiemanagement.

Uit veel onderzoek zo rond 2000 bleek dat duurzame energietechnologie rond 2020 competitief zou worden en zou leiden tot ingrijpende veranderingen. Gecombineerd met de toen al overweldigende inzichten in klimaat- en duurzaamheidsproblemen leek het antwoord een brede maatschappelijke inzet om die zowel gewenste als onvermijdelijke transitie in goede banen te gaan leiden. Het leidde tot het programma Energietransitie op nationaal niveau (2004-2010). Het stimuleerde veel goede innovaties, maar leidde helaas nauwelijks tot echte grote stappen en doorbraken.

Inmiddels zitten we, niet veel jaren later, middenin de schoksgewijze veranderingen die zo kenmerkend zijn voor transities. Wind op zee breekt stormachtig door, het Groningse gas staat zwaar ter discussie, energiebedrijven zitten in zwaar weer en overal staan energiecoöperaties, netbeheerders, gemeenten en bedrijven op die een gewenste transitie in de versnelling helpen. Het zijn de verwachte verrassingen die horen bij een onvolhoudbaar regime; vroeg of laat loopt het vast, begint te destabiliseren en komt terecht in een proces van afbraak en vernieuwing.

Dat energietransitie nu een niet meer weg te denken overwerp is, waar ook een volgende coalitie niet meer omheen kan, is pure winst. Tegelijkertijd leren de ervaringen uit het verleden dat het geen garantie voor succes is als nationaal beleid zich er al te zeer mee gaat bemoeien. De energietransitie is eerder vertraagd dan versneld door het toenmalige programma Energietransitie en de meeste beweging komt toch echt van allerlei maatschappelijke partijen. De uitdaging wordt nu om die dynamiek verder te versnellen en te gaan zorgen voor een gewenste transitie: een transitie die bijdraagt aan de CO2-doelen én rechtvaardig is.

De hernieuwde aandacht en onontkoombare veranderdruk leidt tot nieuwe inzet op de energietransitie op nationaal niveau. Nu de samenleving de keuzes afdwingt wordt dit een spannende tijd. Het vraagt immers een vorm van sturing die niet alleen vrijblijvend op innovatie inzet, maar die strategisch inzet op het veranderen van de spelregels en het uitfaseren van onduurzaamheid. Een rol die de overheid, en zeker het Rijksbeleid als het gaat om energie, lang geleden verlaten heeft. Het vereist heldere top-down sturing en het maken van scherpe keuzes die politiek, maatschappelijk en economisch zullen schuren: het ter discussie stellen van fossiele mobiliteit, kolencentrales, de intensieve veehouderij, belastingvrijstellingen en de afhankelijkheid van de staatskas van fossiele inkomsten.

Die lastige keuzes kunnen echter deels worden verlicht door te wijzen op de vele alternatieven die zijn ontwikkeld en nu ruim voor handen zijn. Duurzame warmte en elektriciteit, nieuwe mobiliteitsconcepten en elektrisch vervoer, energieleverend bouwen, grootschalig hergebruik van grondstoffen en vleesvervangers: het zijn allemaal stukjes van de transitiepuzzel. Deze stukjes moeten de komende jaren worden verbonden in nieuwe structuren, ingebed in nieuwe regels, opgeschaald en goedkoper gemaakt door schaalvoordelen. Het moet ‘normaal doen’ worden.

Voor transitieonderzoekers zijn dit mooie tijden. Aan de ene kant zien we de theorie van transities bevestigd door de wijze waarop maatschappelijke transities zich voltrekken. Tegelijk roepen de veranderingen tal van nieuwe vragen op ten aanzien van sturing.

We weten dat transities ontstaan vanuit de niches en elites, maar ook dat transities, als ze mainstream worden, gepaard gaan met enorme weerstanden en afbraak. Voor ons vanuit DRIFT betekent dit alle hens aan dek. Laten we het momentum grijpen met elkaar, kritisch blijven kijken naar waar we vandaan willen en kijken hoe de kleine stappen voorwaarts tellen – vanuit de bescheiden realisatie dat de energietransitie in technische zin toch wel plaatsvindt en vanuit de activerende boodschap dat de uitkomsten van die transitie nog verre van zeker zijn.

Leren omgaan met de onzekerheden van de energietransitie én samen met anderen het momentum grijpen? Meld je nu aan voor onze Masterclass ‘Versnelling van de Energietransitie!’

Date
maart 23, 2017