(this article is in Dutch)
In januari 2025 gaat de opleiding Reflexief Monitoren weer van start. In de aanloop naar deze editie (waarvoor aanmelden nog mogelijk is) vertelt Dr. Barbara van Mierlo wat deze integrale aanpak voor fundamentele verandering inhoudt. “We kregen ooit de opmerking: Richtlijnen geven voor het evalueren van complexiteit, dat kan per definitie niet, en toch is het jullie gelukt!”
Dr. Barbara van Mierlo, docent en medeorganisator van de opleiding, legt graag uit waarom een andere aanpak noodzakelijk is om systeemverandering te bewerkstelligen. Als universitair hoofddocent bij Wageningen University and Research onderzoekt Barbara processen van transformatieve, systemische verandering, en hun relatie met dagelijkse sociale praktijken. Om deze processen te monitoren en bij te kunnen sturen heeft ze de methodologie Reflexive Monitoring in Action (RMA) ontwikkeld.
Onzeker, onvoorspelbaar, integraal – en dan?
Barbara steekt van wal: “Als je systeemverandering als doel hebt, krijg je met veel onzekerheid en onenigheid te maken. Wat is waardevol? Waar moeten we naar streven? Dit betekent ook dat doelen niet vooraf gedefinieerd kunnen worden. En de uitkomst is onvoorspelbaar: het moet anders, maar hoe? Dat weten we niet. Natuurlijk, we kunnen een wenkend perspectief schetsen, maar het naadje van de kous kennen we niet.”
“Werken aan transities vraagt daarnaast om een integrale aanpak, met allerlei aspecten – van technologie tot politiek – die tegelijkertijd moeten veranderen. Aan één aspect morrelen helpt dan niet. Daar moet je mee werken en je moet steeds op je acties reflecteren: wat hebben we gedaan? Waar heeft dat toe geleid? Wat zijn hindernissen en hoe kunnen we die aanpakken?”
“Dus met meten is weten kom je er niet.” legt Barbara uit. “RMA is een aanpak voor mensen die een initiatief voor systeemverandering gaan volgen en begeleiden. Het helpt hen te zorgen dat de ambitie van dat initiatief om aan fundamentele verandering te werken écht hoog wordt gehouden. Reflexief monitoren stimuleert een continu leerproces.”
Het eerste zaadje geplant
De eerste ideeën voor reflexieve monitoring ontstonden in 2005 bij de leerstoelgroep Kennis, Technologie en Innovatie van Wageningen University and Research. Het balletje ging rollen toen een enthousiaste onderzoeker van Wageningen Plant Research er over hoorde op een conferentie. De ideeën sloten precies aan bij de problemen die hij had ervaren met gangbare methoden in zijn werk voor duurzame gewasbescherming. In het omvangrijke programma Telen met Toekomst, waar hij leiding aan gaf, kregen Barbara en collega’s de ruimte om de methode verder te ontwikkelen.
Het resultaat? Naar aanleiding van interviews met betrokkenen spitste de programmaleiding zich toe op goede aansluiting bij de drijfveren van boeren en op nieuwe partnerschappen, in plaats van statische kennisoverdracht naar boeren. Ook werd in twee sectoren gezamenlijk een systeemanalyse uitgevoerd – een belangrijk instrument bij Reflexieve Monitoring in Actie. Hieruit bleek dat er weinig kennis was over de bronnen van vervuiling van oppervlaktewater. Eén samenwerkingsverband ontwikkelde daarop een nieuwe onderzoekspraktijk, dichter bij de bron, om de oorzaken en daarmee de aanpak beter te kunnen bepalen.
Voor allerlei domeinen
Hoewel de methodologie dus zijn oorsprong heeft in de landbouw, wordt ze in allerlei domeinen toegepast. Barbara: “Zelf was ik bijvoorbeeld ook betrokken bij de reflexieve monitoring van een training voor zorgprofessionals die werken met mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Hoe kun je meedenken met patiënten over hun veranderende identiteit, als ze weer thuis (gaan) wonen? Welke plekken hadden betekenis voor hen en welke kunnen een nieuwe betekenis krijgen?”
“We trainden en coachten de zorgprofessionals om een nieuwe rol te ontwikkelen. Ook hun eigen identiteit veranderde in dat proces, zij werden coaches in plaats van zorgverleners. De training zelf was eveneens reflexief; hij werd gaandeweg ontwikkeld. Wat zijn belangrijke actielijnen, wat moet er geleerd worden? In dit geval heb ik theorie over professionele identiteit ingebracht, over het bewaken en veranderen van grenzen tussen professies.”
Opleiding met theorie en tools
In de Opleiding Reflexief Monitoren maak je kennis met de achtergrond van de methode en krijg je handvatten aangereikt om deze toe te passen op transitievraagstukken in je eigen werkveld of domein. “Dat is belangrijk, want veel mensen begrijpen goed waarom een andere aanpak nodig is – maar weten niet waar ze moeten beginnen en hoe ze de aanpak kunnen toepassen en vertalen naar hun eigen omgeving,” legt Barbara uit.
“In de opleiding krijg je een combinatie van theorie en tools met voorbeelden die je de praktische toepassing laten zien. Daarnaast werken we aan je eigen activiteiten als monitor, zodat je als deelnemer een beeld krijgt van de waarde en persoonlijke invulling van deze aanpak. Hoe ziet jouw rol eruit? Daar gaan we mee aan de slag.”
“Dat is het mooie en moeilijke van reflexief monitoren: je bent steeds weer aan het leren en in ontwikkeling, je monitort een veranderingsproces én jezelf. Dat is complex. Die opmerking kreeg ik ooit over het handboek dat we ontwikkelden: ‘Richtlijnen geven voor het evalueren van complexiteit evalueren, dat kan per definitie niet, en toch is het jullie gelukt’. Het kan inderdaad wel.”
